Unesco Vlaanderen

Wat betekent een Brexit voor het wetenschappelijk onderzoek?

Gepubliceerd op 17/05/2016 door Unesco Platform Vlaanderen

De Britse premier David Cameron kondigde op 19 februari 2016 aan dat zijn land op 23 juni een referendum houdt over de vraag of het Verenigd Koninkrijk (VK) de Europese Unie (EU) moet verlaten. Uit opiniepeilingen blijkt dat de uitkomst van de volksraadpleging allesbehalve zeker is. Het Unesco Science Report: towards 2030 analyseert de gevolgen van een mogelijke Brexit (een Britse uitstap uit de EU) voor de Britse en de Europese wetenschappelijke wereld.

Het Verenigd Koninkrijk oefent een grote aantrekkingskracht uit op zowel universiteitsstudenten als onderzoekers. In 2013 was de uitvoer van onderwijsdiensten naar schatting 17 miljoen pond waard. Het VK ontving ook het grootste aantal onderzoeksbursalen van de European Research Council (ERC) van alle EU-landen - alsmede het grootste aantal niet-onderdanen die een door de ERC gefinancierd onderzoek uitvoerden. Alhoewel het VK aanhoudend minder in onderzoek investeert dan het Europese gemiddelde (1,63% van het bbp in 2013 tegenover het Europese gemiddelde van 2,02%) heeft het een reputatie van wetenschappelijke excellentie. Het land produceert 15% van de meest geciteerde wetenschappelijke artikelen terwijl het slechts 4% van het wereldwijde onderzoek vertegenwoordigd. Een Brexit zou de Britse openheid voor internationale stromen van kennis kunnen beïnvloeden, stelt het rapport. De hoekstenen van de interne markt van de EU zijn de vier vrijheden: het vrije verkeer van personen, goederen, diensten en kapitaal. Vooral het vrije verkeer van personen is een steen des aanstoots in het VK.

Alternatieven voor de relatie tussen het VK en de EU

Het Verenigd Koninkrijk is een van de grootste nettobetalers aan de EU-begroting. Als het VK zich terugtrekt, ontstaat er een complexe situatie. Er bestaan verschillende voorbeelden van relaties met Europese landen buiten de EU. Het zogenaamde 'Noorse model' of het 'Zwitserse model' lijken het meest van toepassing te zijn op het Verenigd Koninkrijk.

Mochten de toekomstige betrekkingen van het Verenigd Koninkrijk het Noorse voorbeeld volgen, een land dat lid is van de Europese Economische Ruimte, dan zou het VK nog steeds een belangrijke financiële bijdrage aan de EU leveren - mogelijks zelfs dicht bij het niveau van haar huidige nettobijdrage van 4,5 miljoen euro, aldus het rapport. In dat geval zou het VK onderworpen zijn aan het merendeel van de Europese wetgeving en het beleid, maar zou het er minder invloed op kunnen uitoefenen.

Mocht het Verenigd Koninkrijk kiezen voor het Zwitserse model en geen lid blijven van de Europese Economische Ruimte, dan wordt het land minder afhankelijk van de EU-wetgeving en moet het een kleinere financiële bijdrage leveren. Maar dan zou het land op verschillende gebieden afzonderlijke overeenkomsten moeten onderhandelen met de EU, met inbegrip van de handel in goederen en diensten, en het verkeer van personen tussen het VK en de EU.

Hoe groot zouden de gevolgen voor wetenschap en innovatie zijn?

De impact van een Brexit op de wetenschappen en de innovatie in zowel het Verenigd Koninkrijk als de Europese Unie zal sterk afhangen van de relatie die het VK na de terugtrekking met de EU uitbouwt, constateert het rapport. Het is waarschijnlijk dat het Verenigd Koninkrijk geassocieerd lid zou willen blijven van de Europese Onderzoeksruimte, zoals ook Noorwegen en Zwitserland. Dat maakt het mogelijk om te blijven deelnemen aan EU-kaderprogramma's voor onderzoek en technologische ontwikkeling. Deze programma's worden in het VK steeds belangrijker voor de financiering van onderzoek, het opleiden van promovendi en het uitwisselen van ideeën. Maar voor elk kaderprogramma zou er een afzonderlijk samenwerkingsakkoord moeten worden onderhandeld, zeker als het VK geen lid meer is van de Europese Economische Ruimte. En dat kunnen moeilijke onderhandelingen zijn. Zo kreeg Zwitserland, na een referendum in 2014 dat leidde tot een verstrenging van zijn immigratiebeleid, van de EU slechts beperkte toegang tot het meest recente kaderprogramma Horizon 2020.

Als het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie stapt, kan dat internationale bedrijven doen beslissen om minder te investeren in onderzoek en ontwikkeling in het VK. Het land zou immers geen toegang meer zijn tot de EU-markten. Bovendien zou de verwachte strengere immigratiewetgeving zulke investeringen minder ondersteunen. Ten slotte zou een Brexit het verkeer tussen universitaire onderzoekers van het VK en de EU gecompliceerder en minder aantrekkelijk maken, onder andere vanwege een groeiend anti-immigratiegevoel in het land.

Het Unesco Science Report besluit dat een Brexit zou betekenen dat het Verenigd Koninkrijk zijn leidende rol op het vlak van onderzoek en ontwikkeling binnen de EU zou verliezen. En dat zou voor beide zijden een verlies betekenen.

Zowel het volledige Unesco Science Report: towards 2030 als een samenvatting ervan zijn beschikbaar als download.

Een fysiek exemplaar bestellen van het Unesco Science Report: towards 2030 kan eveneens.