Unesco Vlaanderen

Zwarte piet wordt misbruikt

Gepubliceerd op 28/10/2013 door Unesco Platform Vlaanderen

De omgang met tradities en volkscultuur is sinds 2003 in de hele wereld aan het veranderen. Momenteel vieren we de tiende verjaardag van de Unesco-conventie voor het borgen van immaterieel cultureel erfgoed. Die internationale overeenkomst is al in 155 landen van kracht. België (en Vlaanderen) was bij de eerste om aan te sluiten en heeft al flink wat ervaring opgebouwd rond de conventie, wat onder meer blijkt op www.immaterieelerfgoed.be.

Nederland is een van de laatst aangesloten landen in 2012. Helaas gaat er tot nog toe onredelijk veel politieke en media-aandacht naar één van de vele instrumenten uit de conventie: de zogenaamde "representatieve lijst van het immateriële erfgoed van de mensheid". Die lijst en het gezag van Unesco kunnen ook misbruikt worden door actiegroepen die niet het beste voor hebben met het erfgoed, maar andere prioriteiten hebben.

Sinterklaas kan geen "werelderfgoed" zijn

Er is een simpel middeltje om vast te stellen of iemand weet waarover het gaat of niet. Wie het woord "werelderfgoed" gebruikt in verband met immaterieel erfgoed of de Unesco-conventie van 2003, valt schandelijk door de mand. Werelderfgoed hoort bij de Unesco-conventie van 1972: over monumenten en landschappen, van zogezegd uitzonderlijke waarde.

Precies omdat daar momenteel zoveel problemen mee zijn, werd, onder druk van het Zuiden, tien jaar geleden een totaal andere conventie gemaakt. Journalisten en andere mensen die het vandaag hebben over "immaterieel werelderfgoed" hebben duidelijk hun huiswerk niet gemaakt. Sinterklaas, het carnaval van Binche of Aalst, de Bloedprocessie of het garnaalvissen te paard in Oostduinkerke kunnen dus nooit Unesco-werelderfgoed worden. Nooit.

Incompetentie

De herrie van de voorbije dagen is ontstaan door het lekken van een brief van 17 januari 2013. De vier ondertekenaars behoren helemaal niet tot de bevoegde organen van Unesco, maar gebruikten papier met het briefhoofd van "de Verenigde Naties", eigenlijk meer bepaald het Hoog Commissariaat van de Mensenrechten.

Dat groepje experts presteert het om aan de Nederlandse staat quasi-officieel vragen te stellen over "the proposal of listing "Santa Clause and Black Peter" as World Intangible Heritage item". Hoe kan men zoveel incompetentie ernstig nemen? Klap op de vuurpijl is dat Nederland bij Unesco helemaal geen dossier had ingediend voor de representatieve lijst van immaterieel erfgoed.

Andere agenda

Het begint zo stilaan een patroon te worden. Actie- en lobbygroepen rond één thema vinden omwegen om los van bevoegde organen, spelregels en procedures, het nieuwe Unesco-instrument te misbruiken, niet om erfgoedpraktijken te borgen, maar om een eigen agenda in de media te brengen. In de conventie van 2003 ontbreken heel bewust concepten als etniciteit of ras (of werelderfgoed) om dergelijk gebruik te vermijden, maar er worden blijkbaar achterpoortjes opengeduwd.

Te luie journalisten en het grote publiek lopen met open ogen in de val. Dat is jammer en een gemiste kans. De werking en de geest van de conventie van 2003 gaan immers over constructieve dialoog, bouwen aan consensus en bewustmaking, en het zacht laten evolueren van erfgoed. Er is toch veel meer mee te doen dan censuur, paniekvoetbal of de techniek van de verschroeide aarde?

Politieke correctheid versus tradities

Er zijn nu dus blijkbaar actiegroepen die niet meer willen dat verhalen, fantasieën en beelden circuleren over mensen met een donker gekleurde huid die meevaren in een boot naar het Noorden, die (zonder dat naar hun papieren wordt gevraagd) in een Schengenland aan wal komen, welkom zijn en er even mogen werken of op andere manieren aanwezig zijn. Weerklinkt daarvoor vanuit Lampedusa geen oorverdovend applaus? Slavernij is in Europa gelukkig al heel lang afgeschaft.

Zouden Afrikanen dat echt willen, dat ze voortaan met de gom van politieke correctheid uitgewist worden of dat het leren geven uit de (kinder)cultuur in Europa wordt geschrapt? Waarom de aankomst van de stoomboot niet aangrijpen om te sensibiliseren rond migratie, diversiteit en ongelijkheid in de wereld? Waarom kinderen alleen blindeman leren spelen, als het spelletje "schipper mag ik overvaren" ook beschikbaar is?

Erfgoed ondersteunen

Door al het getoeter en gespin over eventuele voorstellen voor die representatieve lijst, wordt het echte potentieel van de Unesco conventie van 2003 onderbelicht. Zo blijven samenwerkings- en hulpprogramma's buiten beeld. Vlaanderen zal hopelijk binnenkort via het Unesco-Flanders Fund in Trust, net als de voorbije jaren, ver van het mediageweld, enkele honderdduizenden dollars investeren in competentieopbouw en steun voor borgingsprogramma's voor immaterieel erfgoed in diverse landen in Zuidelijk Afrika.

Dat alle Kezen en Pieten in het rijke Nederland die claimen het beste voor te hebben met mensen uit Afrika, nu ook eens voor zoiets in actie zouden komen, om hun overheid ook slim te laten investeren in immaterieel erfgoed en diversiteit in de wereld.

Zeuren en zich een keer vergissen moet kunnen, respect vragen is oké, jaarlijks een huiselijk geeffeestje bouwen ook, internationaal duurzaam samenwerken en investeren is beter.

Marc Jacobs


Marc Jacobs is directeur van FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed, professor erfgoedstudies aan de Vrije Universiteit Brussel; lid van de Vlaamse Unesco-commissie en door Unesco erkend expert in de conventie van 2003.