"De VN-Veiligheidsraad is gisteren bijeengekomen in New York om de situatie in Syrië te bespreken… "Mitt Romney versloeg zijn rivaal Newt Gingrich in Florida…" Overal ter wereld worden mensen wakker met de radio. Vergeet televisie, tablets of computers, de dag start bijna altijd met het radionieuws. Ruisend en krakend of kristalhelder, radio is de eerste bron van informatie.
De vooruitgang en veranderingen op het gebied van informatie zijn niet te vergelijken met de vooruitgang en veranderingen op het vlak van mobiliteit. De auto mag dan wel alle andere vormen van transport naar de achtergrond hebben verwezen, de voorspelde dood van de radio is, om Mark Twain te parafraseren "sterk overdreven." Televisie, internet, Facebook en tablets zijn er niet in geslaagd om de radio te verdringen. Het is een medium dat het nieuws blijft brengen en maken.
In tegendeel, radio hielp nieuwe informatie- en communicatietechnologieën om een groter publiek te vinden. Dankzij podcasts is radio niet langer een vluchtig medium. Je kan nu luisteren naar een programma dat je hebt gemist en anders nooit zou hebben gehoord, waardoor radio als het ware het eeuwige leven kreeg.
Planeet radio
Nieuwe technologieën die radio naar de kroon wilden steken, maakten het medium universeel. Vandaag kan je, zonder er dure of ingewikkelde apparatuur voor nodig te hebben, eenvoudigweg je computer opstarten en luisteren naar de meest lokale of afgelegen radiozenders. De radiofonische planeet is slechts een muisklik verwijderd met als enige horde de linguïstische toren van Babel.
Vanuit je luie zetel in Brussel kan je met je laptop of iPad luisteren naar Amy Goodman in New York met haar programma Democracy Now!, het radionieuws volgen van radio Cooperativa in Santiago (Chili) of afstemmen op FM Radio Sen in Dakar (Senegal).
Radio wist te overleven omdat het een van de meest goedkope en meest toegankelijke technologieën is. Een radiostation bouwen of een studio inrichten is bijna altijd haalbaar, zelfs in de meest arme of geïsoleerde gemeenschappen en ook de aanschaf van een radiotoestel is geen onoverkomelijk obstakel.
Meer nog, en minstens even betekenisvol, is het feit dat radio alle mediaontwikkelingen overleefde omdat hij telkens weer zijn nut wist te bewijzen. In veel landen bleven radiostations, vooral deze van openbare omroepen, een gerespecteerd platform voor informatie en democratisch debat.
Op sleutelmomenten gedurende de dag, vooral in de ochtend, is radio "de opinie". Radio biedt de feiten en de ideeën die de dag zullen beheersen. 's Avonds, wanneer veel mensen voor de televisie zitten, neemt radio de tijd om af te stemmen op de wereld, mensen en gemeenschappen. Er is plaats voor niches, uitwisseling, cultuur en entertainment en zodoende voor echte diversiteit terwijl er op televisie, zoals Bruce Springsteen zingt "57 channels and nothin' on" is.
Sociale banden smeden
In de armste landen brengt radio niet enkel het nieuws van de dag. Het is een hefboom voor ontwikkeling, respect voor de mensenrechten en burgerparticipatie. Gemeenschapsradiozenders smeden sociale banden, onderwijzen, informeren en bieden voorlichting. Daardoor is radio een essentieel onderdeel van het maatschappelijk weefsel.
"Radio," zo zegt Mohamed Keita, vertegenwoordiger voor Afrika ten zuiden van de Sahara in het Committee to Protect Journalists (CPJ), "is het medium met de hoogste penetratiegraad in Afrika. Gemeenschapsradio in het bijzonder gaf een stem aan de lokale bevolking die werd gemarginaliseerd door de commerciële media."
De waarden die aan de basis liggen van radio kunnen het lot van landen en bevolkingen bepalen. Het is ten dele door de radio dat Hitler erin slaagde om de massa aan zijn wil te onderwerpen. Haatradio zoals RTLM (Radio Télévision Libre des Mille Collines) in Rwanda in 1994 toonde zijn verwoestende potentieel aan in een samenleving waarin verschillende identiteiten elkaar naar het leven stonden.
Maar radiozenders droegen eveneens bij tot het uitdragen van vrede en het verzoenen van gemeenschappen. Met onpartijdige informatie en pluralisme, slaagden de "vredesradio's" van de VN er in Sierra Leone en Congo in om een tegenvoorbeeld te tonen. "Tijdens humanitaire crisissen of conflicten zijn radiostations vaak gebruikt om mensen te helpen om hun familie terug te vinden, om informatie te bieden over veiligheid en om aan te geven waar mensen terecht kunnen voor hulp," zegt Mohamed Keita. "In Oost-Congo gaven vrouwelijke radiojournalisten een stem aan de slachtoffers van seksueel misbruik. En soapseries op de radio helpen om gemeenschappen te verzoenen en vrede op te bouwen."
Vrijheid
De vrijheid om uit te zenden is van cruciaal belang. Radio kan zijn rol slechts ten volle spelen als journalisten onbevreesd en in alle vrijheid kunnen werken. Maar autoritaire regimes controleren en censureren keer op keer de radio's die berichten over hun misbruiken en excessen omdat ze zich maar al te zeer bewust zijn van de impact van "populaire" media. Ze stoppen niet bij het opdoeken van radiozenders en het lastigvallen en bedreigen van journalisten. Ze verstoren ook de ether om roet in het eten te gooien van zij die een achterpoortje vonden en toch onafhankelijke informatie uitzenden voor een aan censuur onderworpen bevolking.
Wereldradiodag (13 februari) is een mooi eerbetoon aan een flexibel en roestbestendig medium dat zich aanpaste aan een veranderende wereld. Deze dag moet er ook een zijn voor het vieren van de vrijheid van radiojournalistiek want het is dankzij deze vrijheid dat de radio de koningin van de informatie is.
