Allerlei instellingen en organisaties zetten zich al geruime tijd in om cultureel erfgoed universeel toegankelijk te maken. Projecten zoals het Memory of the World programma van Unesco rond archieven en documentair erfgoed of Wikisource van Wikimedia zijn daar slechts twee voorbeelden van. Doordat de hedendaagse technologie steeds gesofisticeerder en toegankelijker wordt, heeft de manier waarop we inhoud digitaal opslaan en verdelen invloed op de eeuwenoude opvattingen over auteurschap, uitgeverijen, toegankelijkheid en auteursrecht. Er is sprake van een spanningsveld tussen twee concepten: open access en copyright.
Naar aanleiding van de Internationale Dag van het Boek en het Auteursrecht (beter bekend onder de publieksnaam Wereldboekendag) organiseerde de Vlaamse Unesco Commissie in samenwerking met Wikimedia een expertseminarie in Brussel op 24 april 2014. Het seminarie bood de gelegenheid om van gedachten te wisselen over de risico's, uitdagingen en ontwikkelingen op het gebied van massadigitalisatie en de toegang tot cultureel erfgoed met verschillende nationale en internationale sprekers.
Huidige auteursrechtenwetgeving schiet tekort
Het seminarie nam een namiddag in beslag en bestond uit twee panelgesprekken. Het eerste panel bestond uit organisaties die al enkele (of heel wat) initiatieven rond de digitalisering van cultureel erfgoed ondernomen hebben en hun ervaringen deelden. Zo stelde de Britse Nationale Bibliotheek haar digitaliseringsproject in het kader van Europeana voor. Wikimedia benadrukte dat het publieke karakter en de toegankelijkheid van Wikipedia en Wikisource als informatiekanalen voordelen zijn die optimaler benuttigd moeten worden. Wikipedia gebruikt voor de pagina's rond ruimtevaarttechnologie bijvoorbeeld enkel NASA als bron voor tekst en foto's terwijl het Europees Ruimteagentschap eveneens over nuttig informatie beschikt - maar een strenger auteursrechtenbeleid hanteert. Het uniformiseren van auteursrechten zou een vooruitgang betekenen in het democratiseringsproces van cultureel erfgoed, aldus Jean Fréderic Berthelot van Wikimedia. Rony Vissers van PACKED vzw, het Vlaams expertisecentrum rond digitalisering van erfgoed, stelde het project Open Cultuur Data voor. Volgens Vissers zou digitalisering deel moeten uitmaken van het institutioneel beleid waarbij expertisecentra financiële steun krijgen van de bevoegde autoriteiten, die zelf ook geschoold moeten zijn in digitalisering. Bovendien is er ook een kader van kwalitatieve controle nodig. Volgens PACKED staat de huidige auteursrechtenwetgeving deze volgende stappen in de weg.
Volop de kaart van digitalisering trekken
Het tweede panel bestond uit Europese beleidsmakers van de Europese Commissie en de Federatie voor Europese Uitgevers. Marco Giorello, vicevoorzitter van de afdeling Auteursrechten binnen het Directoraat-Generaal Interne Markt en Consumentenzaken, zei dat de digitalisering van cultureel erfgoed al enkele jaren een prioriteit vormt binnen het beleid van de Europese Commissie. Hoewel de Commissie de onderhandelingsprocessen poogt te faciliteren, duiken enkele problemen op zoals het identificeren en het opsporen van eigenaarschap, het volume van hetgeen gedigitaliseerd moet worden en daarmee gepaard het hoge aantal licenties dat daarvoor nodig is. Giorello stelt voor om een nieuw concept van collectieve licenties te introduceren. Op die manier zouden werken gebruikt en hergebruikt kunnen worden op een transnationaal niveau. De meningen hierover zijn echter zeer uiteenlopend, waardoor de onderhandelingen stroef verlopen. Krzysztof Nichczynski, beleidsmedewerker van het Directoraat-Generaal CONNECT (verantwoordelijk voor de Digitale Agenda voor Europa), is een grote voorstander van het digitaliseren van cultureel erfgoed en verwees naar de Commissie haar aanbeveling over digitalisering en online toegankelijkheid van cultureel materiaal en digitale preservatie. Hij roept op om de inspanningen te verhogen en gebruik te maken van het EU Structureel Fonds alsook van private investeringen. Op deze manier is ook het Europeana platform ontstaan. Daarenboven nodigt Nichczynski beleidsmakers uit om de Europese Richtlijn over het hergebruiken van publieke sector informatie (2003) te herzien. Tenslotte sprak Enrico Turrin in naam van de Federatie van Europese Uitgevers. Turrin wees op de voordelen van de conventionele auteursrechten, o.a. de inkomstengarantie voor uitgevers om zo blijvend te investeren in nieuwe creatieve werken. De Federatie staat open voor dialoog en is bereid om mee te werken aan het identificeren van eigenaarschap (bijvoorbeeld ARROW database).
Aanbevelingen
Moderator Gwen Frank van Open Acces and Wikimedia Commons vatte de middag samen. De oproep naar een geüniformeerde wetgeving omtrent auteursrechten wordt door alle partijen aangehaald. Ook de identificatie van de status van een bepaald werk met betrekking tot licenties en eigenaarschap blijkt problematisch te zijn. De partijen zien hier mogelijkheden tot samenwerking, zowel op nationaal als internationaal niveau.
