De richting die UNESCO de komende jaren zal uitgaan, begint vorm te krijgen. Irina Bokova, directeur-generaal van de Organisatie, heeft haar eerste voorstellen voor de volgende middellange termijnstrategie (2014-2021), en het volgende algemene programma en begroting (2014-17) bekend gemaakt. Ze zullen in oktober worden toegelicht aan de Uitvoerende Raad en besproken door de lidstaten, vooraleer er een definitieve beslissing valt op de Algemene Conferentie volgend jaar.
De voorstellen zijn gebaseerd op een bevraging en opmerkingen van lidstaten, op de resultaten van regionale overlegrondes en op adviezen van een onafhankelijke externe evaluatie. Al deze opmerkingen brachten een duidelijke boodschap naar voor wat betreft de noodzaak van UNESCO om zich meer te focussen op die gebieden waar haar impact het grootst is en om de operationele uitvoering van haar ideeën en programma's te versterken.
Er zijn al belangrijke stappen genomen om de Organisatie te herpositioneren. UNESCO kreeg een leidende rol in het ontwikkelen en stimuleren van wereldwijde initiatieven van de VN secretaris-generaal, zoals het Education First-project dat gelanceerd wordt op 26 september 2012, de wetenschappelijke adviesraad voor duurzame ontwikkeling en het Oceans Compact-project, een initiatief van de Verenigde Naties om de samenhang tussen oceaangerelateerde mandaten te versterken.
Het is de eerste keer in tientallen jaren dat er beroep gedaan wordt op UNESCO om zo'n grote verantwoordelijkheid te nemen. UNESCO kreeg ook de taak om een globaal rapport over de creatieve economie op te maken in samenwerking met het VN-Ontwikkelingsprogramma (UNDP). Dit alles toont aan dat UNESCO enorm is geïntegreerd in het systeem van de VN en dat haar rol als leidende instantie erkend wordt op vele belangrijke vlakken.
Met de ontwikkeling van een nieuwe strategie bereikt het hervormingsproces van UNESCO een nieuwe fase. Het biedt de mogelijkheid om zowel de functies als het functioneren van de Organisatie tegen het licht te houden. De hervorming is niet enkel een technische kwestie, het is ook een strategische kwestie. Een diepgaande hervorming is enkel mogelijk op basis van een evaluatie van de veranderingen in de wereldgemeenschap en op basis van een duidelijk zicht op hoe er best kan worden tegemoetgekomen aan de behoeften van de lidstaten van de Organisatie. Beide analyses kunnen mee aan bod komen tijdens de bespreking van de voorgestelde nieuwe strategie.
De directeur-generaal stelt voor om UNESCO te heroriënteren op twee hoofddoelstellingen (in plaats van de 5 doelen in de huidige strategie) die beiden bijdragen tot vrede en duurzame ontwikkeling. Aan deze twee hoofddoelstellingen moet worden tegemoet gekomen via zes strategische doelen (nu zijn dat er 14). Om dit alles in de praktijk te brengen, zou de algemene werking van UNESCO moeten worden geconcentreerd rond drie grote actiethema's: onderwijs; wetenschap, technologie en innovatie; en cultuur, creativiteit en vrijheid van meningsuiting. Dit alles moet zorgen voor meer samenhang, dankzij de herverdeling van activiteiten en de vermindering van contraproductieve versnippering en verspreiding van middelen.
Om in te spelen op de veranderingen die zich overal ter wereld voltrekken, stelt de directeur-generaal onder meer ook voor om de manier waarop UNESCO tussenkomt in landen die een veranderingsproces doormaken of die onstabiel zijn, te herbekijken. Een groeiend aantal landen maakt een transformatie door, waaronder deze waar sprake is van democratisering. De situatie in die landen kan niet worden aangepakt met de traditionele instrumenten die zijn ontwikkeld voor hulp aan landen die herstellen van een conflict of een ramp. Er is nood aan een meer samenhangende en lange-termijn aanpak.
In een nieuwe globale context van instabiliteit en onzekerheid, moet UNESCO haar belang aantonen door samenlevingen te helpen om het onverwachte te begrijpen, er op te anticiperen en zich aan te passen via onderwijs, wetenschap en cultuur. De middellange termijnstrategie wil de rol van UNESCO belichten en een sterkere Organisatie uitbouwen die is ontworpen om te beantwoorden aan de behoeften van de 21e eeuw.
