De laatste jaren concentreert de UNESCO zich sterk op haar ethische missie, een versterkt engagement dat is ingegeven door de snelle ontwikkeling binnen de biowetenschappen. Tijdens de 33ste Algemene Conferentie van de Organisatie in Parijs, namen de lidstaten de Universele Verklaring over Bio-ethiek en de Mensenrechten aan. De tekst kaart ethische kwesties aan die verband houden met geneeskunde, biowetenschappen en ermee verbonden technologieën die toegepast worden op de mens en houdt daarbij rekening met de sociale, wettelijke en milieuaspecten.
Groeiende noodzaak
De Verklaring komt tegemoet aan een groeiende noodzaak aan ethische standaarden in dit deelgebied. Deze behoefte is gegroeid door de toename van praktijken die nationale grenzen overschrijden - vaak zonder enig wettelijk kader - zoals biomedisch onderzoek en experimenten die tezelfdertijd in verschillende landen lopen, het importeren en exporteren van embryo's, stamcellen, organen, weefsel en cellen en de internationale uitwisseling van dna-stalen en genetische data.
De op 19 oktober 2005 aangenomen tekst bevat een geheel van principes en procedures die landen kunnen helpen bij het opstellen van nationaal beleid, wetgeving en ethische codes. Het zijn dus nog steeds de landen die verantwoordelijk zijn voor het ontwikkelen van wetteksten en andere instrumenten, maar het algemene kader van de Verklaring kan helpen om de ethiek te 'globaliseren' in de steeds meer geglobaliseerde wetenschap.
Principes
Het eerste principe dat de Verklaring onder de aandacht brengt is het respect voor menselijke waardigheid en de mensenrechten, met de nadruk op twee punten: "de belangen en het welzijn van het individu moet voorrang krijgen op het exclusieve belang van de wetenschap of de maatschappij" en "als de toepassing van de principes uit deze Verklaring beperkt wordt, dan moet dat op basis van wetten gebeuren, waaronder wetten in het belang van de openbare veiligheid, voor het onderzoek, de vaststelling en het bestraffen van criminele feiten, voor de bescherming van de volksgezondheid of voor de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen. Elkeen van deze wetten moet in overeenstemming zijn met de internationale wetgeving inzake mensenrechten."
De Verklaring schuift verschillende andere principes naar voren. Sommige daarvan zijn al wijdverspreid, zoals respect voor privacy en vertrouwelijkheid en niet-discriminatie, maar de notie van sociale verantwoordelijkheid is nieuw. Dat principe hamert erop dat de wetenschappelijke en technologische vooruitgang het welzijn van individuen en de mensheid ten goede moet komen, met name door de toegang te verbeteren tot kwalitatieve gezondheidszorg, goede voeding en water. Ook de principes van het delen van de voordelen en het beschermen van het milieu, de biosfeer en de biodiversiteit zijn vervat in de tekst.
Toepassing
De Verklaring heeft ook oog voor het in de praktijk brengen van de principes die ze verdedigt. Ze vraagt dat beleidsmakers blijk geven van professionalisme, eerlijkheid, integriteit en transparantie en roept op tot het oprichten van onafhankelijke, multidisciplinaire en pluralistische ethische comités. Bij projecten waarbij verschillende landen betrokken zijn, of het nu gaat om het uitvoeren van onderzoek of het financieren ervan, moet in alle betrokken landen sprake zijn van een behoorlijke mate van ethisch toezicht.
Eerder ontwikkelde de UNESCO al twee andere standaardiserende teksten met betrekking tot bio-ethiek. In 1997 de Universele Verklaring over het Menselijk Genoom en de Mensenrechten (in 1998 ook aangenomen door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties) en in 2003 de Internationale Verklaring over Menselijke Genetische Data die ethische regels bepaalt voor het inzamelen, verwerken, bewaren en gebruiken van menselijke genetische data die opgeslagen zijn in biologische stalen (bloed, weefsel, speeksel, sperma enz...)
Om ervoor te zorgen dat haar drie teksten omtrent bio-ethiek zoveel mogelijk effect sorteren, werkt de UNESCO momenteel aan drie nieuwe programma's: een Globaal Ethiek Observatorium (een collectie databanken met informatie over bio-ethiek experts en instellingen, ethische comités, wetteksten enz...), een programma ter ondersteuning van ethische comités dat vooral praktische richtlijnen zal publiceren en tenslotte een educatieprogramma voor ethiek dat de verschillende educatiemogelijkheden in kaart zal brengen en de capaciteit van de lidstaten op dat vlak wil vergroten.
Klik hier voor meer informatie over de drie Verklaringen van de UNESCO rond bio-ethiek.
