Begraafplaatsen en herdenkingssites WOI op Werelderfgoedlijst

139 begraafplaatsen en herdenkingssites van de Eerste Wereldoorlog langs het westelijk front zijn ingeschreven op de Werelderfgoedlijst van Unesco. Het gaat over sites in Vlaanderen, Wallonië en Frankrijk. Die beslissing is genomen op 20 september 2023 tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van het Werelderfgoedcomité in Riyad (Saudi-Arabië).

Voor Vlaanderen gaat het over 27 sites die allemaal gelegen zijn in de Westhoek. 16 sites liggen in Wallonië en 96 in Frankrijk. Het is een zorgvuldige selectie die hulde brengt aan alle slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog uit meer dan 130 hedendaagse landen. Ze herinneren ons aan een gedeelde geschiedenis: een blijvende waarschuwing voor de verschrikkingen van oorlog én tegelijk geven ze een boodschap van verzoening en vrede.

27 sites in Vlaanderen

De 27 Vlaamse sites die zijn opgenomen zijn: Monument voor de vermisten Nieuport Memorial (Nieuwpoort), Duitse militaire begraafplaats Vladslo (Diksmuide), Crypte van de IJzertoren (Diksmuide), Belgische militaire begraafplaats Oeren (Alveringem), Belgische militaire begraafplaats Houthulst (Houthulst), Duitse militaire begraafplaats Langemark (Langemark-Poelkapelle), Canadees Monument The Brooding Soldier (Langemark-Poelkapelle), Gemenebest militaire begraafplaats Tyne Cot cemetery (Zonnebeke), Cluster van Gemenebest militaire begraafplaats Doelbos (Zonnebeke), Gemenebest militaire Essex Farm cemetery (Ieper), Cluster van Gemenebest militaire begraafplaats Pilkem (Ieper), Monument voor de vermisten Menin Gate (Ieper), Gemenebest militaire begraafplaats Bedford House cemetery (Ieper), Cluster van Gemenebest militaire begraafplaats Palingbeek (Ieper), Franse ossuaire met obelisk (Heuvelland), Cluster van Gemenebest militaire begraafplaats Spanbroekmolen (Heuvelland), (N-)Iers monument Island of Ireland Peace Tower (Mesen), Franse militaire begraafplaats Saint-Charles de Potyze (Ieper), Gemenebest militaire begraafplaats Lijssenthoek (Poperinge).

Werk van lange adem

Frankrijk, Wallonië en Vlaanderen werken al meer dan vijftien jaar aan het voorstel. In 2018 werd het dossier een eerste keer bij het Werelderfgoedcomité voorgelegd. Op dat moment was de tijd niet rijp, het comité stond erop dat er eerst een uitgebreide reflectie en visie op de werelderfgoederkenning van plaatsen gelinkt aan recente conflicten zou komen. Objectiviteit en integriteit spelen een belangrijke rol in de Werelderfgoedconventie en het herdenken van oorlog blijft gevoelige materie. Het comité wil absoluut vermijden dat een inschrijving op de Werelderfgoedlijst verdeeldheid in de hand werkt.

En het was nog spannend, woensdagmiddag in Riyad. ICOMOS, een onafhankelijke ngo die Unesco adviseert over voordrachten van cultureel erfgoed, stelde voor om het dossier te laten herwerken door België en Frankrijk. Het vroeg onder meer om minder plekken te nomineren en enkel begraafplaatsen, geen herdenkingsmonumenten.

Zuid-Afrika diende daarop een amendement in om het dossier, zoals het voorlag, wel in te schrijven op de Werelderfgoedlijst. De vertegenwoordiger van het land wees erop dat de selectie van plekken een weerspiegeling is van de vele landen die bij het conflict betrokken waren. Ook het feit dat iedereen, ongeacht rang, geloof of afkomst eenzelfde begraafplaats kreeg, achtte de vertegenwoordiger van belang. Hij benadrukte de waarde van deze sites als plekken voor herdenking en reflectie.

Het voorstel van Zuid-Afrika kreeg steun van veel landen van over de hele wereld*. Vaak ging de steunbetuiging gepaard met emotionele getuigenissen van hoe er ook uit hun land soldaten begraven liggen in België of Frankrijk. Het was duidelijk dat veel landen zich verbonden voelden met de begraafplaatsen en herdenkingssites langs het westelijk front.

Herdenkingserfgoed

Tijdens deze bijeenkomst van het Werelderfgoedcomité zijn nog twee andere elementen ingeschreven op de Werelderfgoedlijst die gelinkt zijn aan conflict: een voormalige gevangenis en foltercentrum in Argentinië dat nu een museum is en vier herdenkingssites voor de slachtoffers van de genocide van 1994 in Rwanda.

• Lees meer over de 27 sites in Vlaanderen
• Luister: Hoe wordt iets werelderfgoed? Jorijn Neyrinck, vicevoorzitter van de Vlaamse Unesco Commissie, geeft een woordje uitleg bij VRT MAX.
   

*India, Zambia, Egypte, St Vincent and the Grenadines, Japan, Oman, Mali, Nigeria, Rwanda, Italië, Mexico, Qatar, Ethiopië, Argentinië, Griekenland, Saudi-Arabië, Bulgarije