Unesco Vlaanderen

Immaterieel Cultureel Erfgoed

Unesco's Conventie voor Immaterieel Cultureel Erfgoed van 2003 wil de toekomst verzekeren van 'levend erfgoed' (vakmanschap, tradities en rituelen). De Conventie is het meest gekend voor de Representatieve Lijst, dat immaterieel cultureel erfgoed van over de hele wereld in de kijker zet.  Er staan negen tradities uit Vlaanderen op de Lijst. Daarnaast heeft de 2003 Conventie een Lijst voor immaterieel erfgoed dat dringend geborgd moet kunnen worden. En tenslotte is er vanuit de Conventie ook een Register van Goede Borgingspraktijken.  Die praktijken gelden als model en inspiratie voor de uitstekende wijze waarop immaterieel cultureel erfgoed levend wordt gehouden. Er staan twee praktijken uit Vlaanderen op dit Register.


Over Immaterieel Cultureel Erfgoed

2003 Conventie over Immaterieel Cultureel Erfgoed

Unesco’s Conventie voor Immaterieel Cultureel Erfgoed van 2003 geeft het kader om de toekomst te verzekeren van levend erfgoed: vakmanschap, tradities en rituelen die van generatie op generatie worden doorgegeven. De 2003 Conventie is het meest gekend voor de Representatieve Lijst van het Immaterieel Cultureel Erfgoed van de Mensheid die is opgezet voor een grotere zichtbaarheid en bewustzijn, met een weerspiegeling van wereldwijde culturele diversiteit.

lees meer

Hoe kan Immaterieel Cultureel Erfgoed worden erkend door de Conventie?

Hoewel enkel de regeringen immaterieel cultureel erfgoed kunnen voordragen om op een van de Unesco-lijsten te worden opgenomen, kan de voordacht uitsluitend gebeuren met de uitdrukkelijke toestemming en de medewerking van de betrokken gemeenschappen of groepen. Het internationaal comité van de Conventie beslist uiteindelijk welke elementen worden ingeschreven op de Lijsten of het Register van de Conventie

lees meer

Immaterieel Cultureel Erfgoed van de Mensheid in Vlaanderen

image

Reuzen- en Drakenoptochten

Opgenomen op de Representatieve Lijst in 2008

Negen bijzondere optochten in Belgische en Franse steden zijn in 2008 samen ingeschreven op Unesco’s Representatieve Lijst van het Immaterieel Cultureel Erfgoed van de Mensheid. Het gaat telkens om traditionele stoeten met grote beeltenissen van reuzen, dieren of draken, als symbolen van de lokale identiteit. In de optocht zijn er vaak referenties naar de geschiedenis of de legendes over de stad. Het gaat o.a. over de jaarlijkse optochten van de Meiboom in Brussel, de Ducasse van Aat en de Doudou in Bergen, de tienjaarlijkse Ros Beiaardommegang in Dendermonde, en de Ommegang in Mechelen, die de hanswijkcavalcade volgt om de 25 jaar. 

image

Heilig Bloedprocessie in Brugge

Opgenomen op de Representatieve Lijst in 2009

Op Hemelvaartsdag trekt al sinds de 13e eeuw in Brugge de Heilig Bloedprocessie door de straten. Honderden deelnemers vertolken taferelen uit de bijbel, de Brugse geschiedenis en de verering van de relikwie van het Heilig Bloed, met straattoneel, zang, dans, en muziek. De legende vertelt dat Diederik van de Elzas – graaf van Vlaanderen – in 1150 de relikwie van het Heilig Bloed uit het Heilig Land meebracht naar Brugge, die sindsdien wordt bewaard in de Heilig Bloedbasiliek op de Burg. De Heilig Bloedprocessie groeide uit tot een topevenement dat meer dan 30.000 toeschouwers trekt, voor wat ook ‘Brugges mooiste dag’ wordt genoemd.

ICE_Houtem Jaarmarkt 3.jpg

Houtem Jaarmarkt

Opgenomen op de Representatieve Lijst in 2010

In het Oost-Vlaamse dorp Sint-Lievens-Houtem vindt jaarlijks een grote winterjaarmarkt plaats op 11 en 12 november, die start met een historische stoet rond de legende van de Heilige Livinus (Sint-Lieven). Honderden marktkramers strijken er neer om paarden en koeien te laten keuren en te verhandelen met traditionele handenklap. Tijdens die twee dagen stellen ook inwoners hun huizen open als café of eetplaats voor de duizenden bezoekers. De Unesco-erkenning sinds 2010 sterkt de jaarmarkt als een platform voor het bewaren van de plattelandseconomie en het erfgoed dat eraan verbonden is.

image

Krakelingenfeest en Tonnekensbrand

Opgenomen op de Representatieve Lijst in 2010

De voorlaatste zondag vóór de eerste maandag van maart viert Geraardsbergen het einde van de winter met een dubbelfeest. ’s Namiddags vertrekt een stoet naar de Oudenberg, waar een mensenmassa klaar staat om zoveel mogelijk ‘krakelingen’ – harde ringvormige broodjes – te vangen. Eén specifiek broodje bevat immers een briefje waarmee je de ‘gouden krakeling’ wint, een uniek juweel. De notabelen drinken bovenop de Oudenberg uit een eeuwenoude zilveren coupe een slok wijn met een levend visje. ’s Avonds gaat er dan de Tonnekensbrand door. De aanwezige menigte brengt het vuur nadien met fakkels naar het stadscentrum.

image

Jaartallenleven van Leuven

Opgenomen op de Representatieve Lijst in 2011

Het Jaartallenleven van Leuven is een uitvoerig overgangsritueel om de 50ste verjaardag te vieren. Mannen met hetzelfde geboortejaar verenigen zich vanaf hun veertigste levensjaar. Vanaf dan organiseren ze als groep tien jaar lang verschillende activiteiten om uiteindelijk hun 50ste verjaardag samen te vieren. Elk jaartal heeft meestal een eigen kostuum, eigen schild, eigen vlag om zich te onderscheiden. Dit rituele proces brengt vriendschappen voort en draagt bij tot onderlinge samenhorigheid in Leuven.

image

Garnaalvisserij te paard in Oostduinkerke

Opgenomen op de Representatieve Lijst in 2012

Twee maal per week – behalve in de wintermaanden – gaan in Oostduinkerke vissers te paard uit om garnalen te vangen: anderhalf uur voor tot anderhalf uur na laagtij. De Brabantse trekpaarden stappen tot borsthoogte in de branding om een net met planken en ketting voort te slepen dat de Noordzeegarnalen opvangt. Hoewel er maar een handvol garnaalvissers zijn, maakt deze ambachtelijke vaardigheid sterk deel uit van de lokale identiteit en worden de handen in elkaar geslagen om de traditie verder te zetten.

image

Valkerij

Opgenomen op de Representatieve Lijst in 2016

Valkerij is de kunst om met een afgerichte roofvogel te jagen. De kennis en ervaring die nodig zijn om de vogels op zo’n manier te trainen wordt al eeuwenlang doorgegeven. Het hoogtepunt van de valkerij in onze contreien was tijdens de Bourgondische periode. Maar sinds enkele decennia is er voor de valkerij weer groeiende interesse in combinatie met toegenomen natuurzorg en kweekprogramma’s voor roofvogels. De praktijk is in 2016 vanuit samenwerking van een hele rist landen op de Unesco-lijst geplaatst.

image

Biercultuur in België

Opgenomen op de Representatieve Lijst in 2016

De Belgische biercultuur omvat de diversiteit aan biersoorten, brouwwijzen, brouwerijen en opleidingen, en de verbindende rol die bier speelt in onze samenleving. In brouwerijen geven brouwmeesters de kunst van het bier brouwen door aan jongere generaties. Maar de waardering voor de biercultuur wordt ook beleefd en doorgegeven op café en restaurant, thuis, in brouwerijbezoeken, biermusea en bierfestivals. Het Observatorium voor de Belgische Biercultuur fungeert als overlegplatform voor de betrokkenen rond de Belgische biercultuur.

image

Jachthoornblazen op Franse hoorn

Opgenomen op de Representatieve Lijst in 2020

De Franse jachthoorn of Trompe d’Orléans wordt geblazen in een formatie waarin meerdere jachthoornblazers in verschillende stemmen samenspelen. Ze brengen muziekstukken waarin de typische 6/8-cadans van jachtfanfares (naar de galop van paarden) afgewisseld wordt met klassiekere ritmes en waarin fortés afgewisseld worden met de zachter geblazen radoucis. Hoewel het instrument zowel solo als in groep gespeeld wordt, primeert in Vlaanderen het groepsspel.

 

image

Graslandbevloeiing

Opgenomen op de Representatieve Lijst in 2023

Graslandbevloeiing is een techniek om water uit een rivier, beek of bron op zo’n manier om te leiden dat het over een weide stroomt. Door het stromende water komen water en voedingsstoffen op het land terecht, waardoor het land vruchtbaarder wordt, minder snel uitdroogt en beter tegen vorst kan. Het omleiden is een ingenieus proces dat veel expertise en samenwerking vereist: het gebeurt onder andere door het bedienen van sluizen, het aanleggen van dammen en het graven van geulen. Graslandbevloeiing stimuleert ook de flora en fauna op het land en in de bodem. Graslandbevloeiing wordt al sinds de Middeleeuwen toegepast, en is tot op de dag van vandaag van betekenis.


Goede borgingspraktijken

image

Ludodiversiteit

Opgenomen op het Register sinds 2011

‘Ludodiversiteit’ betekent zoveel als diversiteit aan sport, spel en beweging. Het Sportimonium -sportmuseum en documentatiecentrum in Hofstade-Zemst - nam het voortouw om tradities rond volksspelen in Vlaanderen levend te houden. Het gaat over meer dan 20 traditionele sporten, waaronder schiet-, bol-, werp- en balspelen. De borgingsacties omvatten documentatie en onderzoek, educatief materiaal, demonstraties, een uitleendienst van traditionele spelen en een volkssportentuin. Hun volgehouden inzet kan als voorbeeld voor anderen dienen en werd bekroond met een inschrijving op Unesco’s Register van Goede Praktijken rond het Borgen van Immaterieel Cultureel Erfgoed in 2011.

image

Beiaardcultuur

Opgenomen op het Register sinds 2014

De beiaardkunst, het musiceren op torenklokken via stokkenklavieren, is een eeuwenoude muzikale traditie die typerend is voor de Lage Landen. De Unesco-erkenning voor de beiaardcultuur in 2014 was een extra opsteker voor de inspanningen van de beiaardgemeenschap die op tal van creatieve en doorgedreven manieren samenwerkt om een duurzame toekomst voor deze publieke muzikale praktijk te verzekeren. Het gaat daarbij om de kennis en kunde van de beiaardiers, het wijzigende repertoire, de traditie van marktbespelingen en zomeravondconcerten, opleidingen, de restauratie en onderhoud van historische beiaarden en de promotie ervan. Het ‘Belgian Carillon Heritage Committee’ brengt de voornaamste betrokkenen samen rond het borgen van de beiaardcultuur.

ViaS, 2013 Krulbollen in Evergem.jpg

Tocatì

Opgenomen op het Register sinds 2022

‘Tocatì’ betekent in het Italiaans ‘het is aan jou’, wat verwijst naar de wereld van sport en spel. Jaarlijks is er het Tocatì-festival in Verona waar internationale groepen beoefenaars er hun sporten en spelen demonstreren, en is er ook een internationaal colloquium waar projecten rond het zorg dragen voor traditionele sporten en spelen worden gedeeld. Het festival brengt duizenden mensen op de been en is de kiem van een gelijknamig en gezamenlijk programma voor het borgen van traditionele spelen en sporten zoals krulbollen, sjoelen, boogschieten en touwtrekken. Vijf landen liggen aan de basis van het programma: Italië, Vlaanderen vanuit België, Kroatië, Cyprus en Frankrijk.

image

Geelse Gezinsverpleging

Opgenomen op het Register sinds 2023

De Gezinsverpleging in Geel is een bijzonder psychiatrisch zorgmodel waarbij een gezin een persoon met een psychische kwetsbaarheid binnen het gezin opvangt. Wat het Geelse model zo opmerkelijk maakt, is het idee dat mensen met psychische kwetsbaarheden kunnen herstellen in een gewone (gezins)omgeving. De nadruk ligt op inclusie, gemeenschapsleven en het wegnemen van het stigma rond psychische problemen.

Unesco interactief


Immaterieel Cultureel Erfgoed elders

ommegang brussel.jpg

Immaterieel Cultureel Erfgoed elders in België

België telt in totaal 14 inschrijvingen op de representatieve lijst met het steekspel van steltlopers van Namen in 2021 en de Brusselse Ommegang in 2019 als meest recente toevoegingen. Daarvoor stonden er ook al twee tradities uit Wallonië vermeld met de Marsen tussen Samber en Maas en het Carnaval van Binche. Ook het Carnaval van Aalst stond tot eind 2019 op de representatieve lijst, maar na aanhoudende controverse is die jaarlijkse feesttraditie van de lijst geschrapt. Tot slot dragen ook een tiental erfgoedorganisaties uit Vlaanderen de erkenning als ‘UNESCO geaccrediteerde NGO’ om in het kader van de Conventie adviserende diensten te verlenen.

(c) Gunther Hagleitner Tibetan Opera - (c) Gunther Hagleitner.jpg

Immaterieel Cultureel Erfgoed wereldwijd

Op Unesco's representatieve lijst staan bijna 600 culturele praktijken vermeld met de meest uiteenlopende tradities. Toch zijn er ook aardig wat gemeenschappelijke kenmerken. De lijst kent talloze muzikale tradities gaande van Tibetaanse opera tot Jamaicaanse reggae. En waar er muziek is, wordt er ook gedanst. De Argentijnse tango en de Braziliaanse capoeira kennen vele mensen, maar er is een schat aan volksdansen, stoeten en processies en optredens. Er staan ook verschillende culinaire tradities opgelijst, zoals de Napolitaanse pizzaiuolo's of de kunde in Noord-Afrika voor couscous. Tot slot zijn er nog de vele ambachten met onder meer Nederlandse molenaars, parfumeurs van het Franse Grasse of botenmakers uit Sulawesi.


Immaterieel Cultureel Erfgoed in de kijker