Unesco Vlaanderen

Tol op de Informatiesnelweg?

Gepubliceerd op 28/03/1999 door Unesco Platform Vlaanderen

Een man wandelt over straat met een metalen doosje in zijn hand. Hij reikt naar boven, 'vult' het met lucht en sluit het deksel. De lucht die hij heeft 'gevangen' is nu van hem. Al wat hij moet doen is er een leuke verpakking voor vinden en hij kan hem verkopen.

Deze kortfilm opende een UNESCO-bijeenkomst over de wettelijke en sociale aspecten van het internet, in Monte Carlo (Monaco) begin oktober 1998. De lucht die we in cyberspace inademen bestaat niet uit zuurstofmoleculen, maar uit gegevens, ideeën en foto's die iedereen toebehoren. Maar de zakenlui horen de kassa al rinkelen bij de gedachte om ze op hun manier in te pakken en te verkopen.

«Momenteel is het nog gemakkelijk om gratis toegang te krijgen tot allerlei interessante informatie» zegt Thomas Quadra-Salcedo, hoofd van Spanje's Associatie voor Informatie Technologie en Telecommunicatie Recht en voormalig minister van justitie. «Maar machtige concerns zoals Microsoft en Bertelsman bouwen monopolies op door de rechten te kopen op miljoenen foto's en teksten.» Terzelfdertijd ijveren ze voor de verstrenging van de wetten op intellectuele eigendom.

Publiek informatie domein

Om het risico die dergelijke acties inhouden te vermijden, streeft UNESCO er actief naar om te verzekeren dat iedereen vrije toegang heeft tot vier categorieën van informatie die tot het publieke domein behoren: overheidsinformatie en wetten, literair en artistiek erfgoed, verhandelingen en wetenschappelijke artikels die voortvloeien uit publieke research en tenslotte, publieke computer 'standards' of talen zoals TCP-IP en html.

«De idee van een publiek informatie domein komt voort uit de uitzonderingen op het copyright zoals we die bijvoorbeeld kennen uit de Verenigde Staten. Daar kan je aan copyright ontsnappen als je verklaart de informatie enkel te zullen gebruiken voor educatieve doeleinden, research of persoonlijk gebruik. 'Fair use' heet dat dan.» zegt Philippe Quéau, hoofd van UNESCO's Informatie en Informatica Eenheid. «Maar de digitalisering plaatst dat principe op de helling. Als je iemand een boek leent via e-mail, dan is dat net hetzelfde als het hem of haar geven. We moeten dus ofwel het principe van 'fair use' erkennen, of het helemaal afschaffen en copyright op alles van toepassing maken.»

Deze laatste optie wint steeds meer terrein, vooral in Europa. Daar bestaat een wettelijk kader die elke gegevensbank kan omvormen in een wettelijk monopolie op basis van copyright, aldus Mireille Buydens, een Belgische experte in intellectuele eigendom.

Tot nu toe deden regering nog niet veel om hun eigen gegevens toegankelijker te maken via de digitale technologie. Het is niet evident en kost veel geld. Een Europees project om een database te maken van alle items in de openbare musea zit verstrikt in wettelijke problemen, zegt Buydens. Maar zelfs als ze iets kunnen doen, dan nog zijn regeringen niet happig om zelf de mouwen op te stropen. Ze verkiezen om franchises te verlenen aan private bedrijven om hun officiële documenten en wetten op het internet te publiceren.

Openbaarheid

«De Continentale Europese regeringen hebben een traditie om informatie voor zich te houden» zegt Yves Poullet, die het in België gevestigde Onderzoekscentrum voor Informatie Technologie en Recht leidt. «Ze vinden dat de gegevens van hen zijn, en beschouwen het als een manier om geld te verdienen. In de Angelsaksische landen gaat het er anders aan toe. Daar ziet de bevolking de staat als iets gevaarlijks en eist het meer openbaarheid. In Amerika is de regering sinds 1996 bij wet verplicht alle administratieve gegevens op het web te plaatsen.»

«De Amerikanen zijn een stap voor op de rest van de wereld in het publieke informatie domein» zegt Quéau. «Ze hebben een directe link gesmeed tussen de vrije toegang tot informatie en het Eerste Amendement van hun Grondwet, die vrijheid van meningsuiting en vrije toegang tot informatie garandeert.»

Maar ook in de VS gaan er steeds meer stemmen op om de copyright wetgeving te verstrengen. Volgens de Digital Future Coalition, een ngo die zich daartegen verzet, is er een lobby aan het werk die gefinancierd wordt door een aantal bedrijven die hopen munt te slaan uit een verstrenging van de wet.

Acties

De voostanders van het publieke informatie domein beschikken niet over een goed met geld gesmeerde lobbymachine, maar dat betekent niet dat ze al op voorhand verloren zijn. Ontwikkelingslanden, geleid door de Aziatische landen, verhinderden onlangs een verstrenging van de copyright wetgeving op databases tijdens onderhandelingen onder auspiciën van de Wereld Organisatie voor Intellectuele Eigendom. Wetenschappers uit arme landen willen niet betalen voor de toegang tot ruwe gegevens in Amerikaanse of Europese databanken, aldus Quéau.

UNESCO probeert om regeringen te mobiliseren. De Franse premier Lionel Jospin beloofde om UNESCO «actief te steunen» bij haar project dat streeft naar de vrije verspreiding van wereldliteratuur zonder copyright, om zo een «wereldwijde digitale bibliotheek» op te richten. Zo wordt het publieke informatie domein 'byte per byte' opgebouwd.