Unesco Vlaanderen

Nieuws in conflictsituaties

Gepubliceerd op 28/03/1999 door Unesco Platform Vlaanderen

De manier waarop de media ons informeren is zelfs bij ons vaak de bron van verhitte discussies, maar in gebieden waar conflicten broeien of oorlog heerst, is het thema nog een stuk heikeler. Vandaar dat de internationale gemeenschap zich meestal op de vlakte houdt in deze discussie. Er waren wel een aantal bescheiden initiatieven in het verleden (zoals een UNESCO programma in 1992 dat de media in conflictgebieden steunde) maar de meeste waren geen lang leven beschoren. En toch heeft iedereen kritiek op vernietigende kracht van propaganda waarvan we de gevolgen recent nog in ex-Joegoslavië of Rwanda zagen.

Struikelblokken

Deze paradox is gemakkelijk te verklaren. Om neutraal nieuws in conflictzones te verspreiden, moet je talrijke obstakels en moeilijkheden overwinnen. Dat kan men je bij de Hirondelle Stichting in Zwitserland vertellen. Die Stichting legt zich toe op informatieverspreiding in gebieden waar conflicten heersen, waar ook ter wereld. Midden vorig jaar hield de stichting een conferentie in de buurt van Genève om de voornaamste struikelblokken te onderzoeken, en er oplossingen voor te vinden.

De deelnemers benadrukten dat «mensen in conflictsituaties nood hebben aan neutraal nieuws, meer nog: ze hebben er recht op.» Toegang tot informatie is niet enkel een mensenrecht, het is ook een zaak van respect voor de waardigheid van de mensen. Er is dus een nood aan en een rechtvaardiging voor het verspreiden van neutraal nieuws en informatie.

Wat is neutraal?

De vraag die zich stelt is uiteraard: welke criteria moeten we hanteren om te bepalen of een bepaalde nieuwsboodschap al dan niet neutraal is? De meeste journalisten zijn het er over eens dat elke misdaad moet worden geraporteerd en dat de schuldigen moeten worden aangewezen, zonder dat de boodschapper daarbij op enig moment de spreekbuis wordt van een in het conflict betrokken partij. Een nieuwsorganisatie moet ten allen tijde neutraal en onafhankelijk zijn, alleen zo kan ze respect en geloofwaardigheid winnen, en pas dan kan ze propaganda effectief bestrijden.

Het blijft natuurlijk moeilijk om als buitenstaander voet aan de grond te krijgen in een gebied dat verwikkeld is in een conflict en waar de lokale media vaak gemuilkorfd worden door de plaatselijke autoriteiten. Wegens relatief goedkoop, snel en flexibel, lijkt de radio het aangewezen communicatiemiddel in dergelijke situaties. De radio biedt duidelijk meer voordelen dan tv of printmedia.

Opleiding

Veel hangt ook af van het stadium waarin het conflict zich bevindt. Broeit het, leeft het of is het aan het uitdoven. In een gebied dat herstelt van een conflict, is het belangrijk dat neutrale radiostations opleiding geven aan plaatselijke journalisten om hen te leren zich objectief en onafhankelijk op te stellen. In die geest plannen UNESCO en de Hirondelle Stichting de oprichting van een reportersopleiding.

In sommige gevallen is het nog moeilijker om neutraal nieuws te verspreiden, met name wanneer de lokale regering ook 'buitenstaanders' verbiedt om neutraal nieuws te verspreiden. Ook in die gevallen moeten we proberen om neutraal nieuws te verspreiden, menen de deelnemers aan de conferentie. Het is een «noodzakelijk risico» dat we moeten nemen.

Geld

Ook al is radio dan relatief gezien niet echt duur, toch kost het opzetten van een onafhankelijk radiostation handenvol geld. Geld dat niet steeds voorradig is. Daarom riepen de deelnemers van de conferentie alle regeringen op om het belang van neutrale nieuwsstations voor het vredes- en democratiseringsproces in conflictsituaties te erkennen. Alleen met hun steun zijn dergelijke nieuwsstations mogelijk.

Een ander probleem waarmee de mensen van de Hirondelle Stichting geconfronteerd worden is het ontbreken van een echt wettelijk kader voor hun activiteiten. Geen enkele wet kent expliciet het recht toe om een onafhankelijk neutraal radiostation op te zetten. Er is wel, vanuit het oogpunt van de internationale wetgeving inzake mensenrechten, het recht op informatie, maar die basis zou moeten worden uitgebreid. Jean-Marie Etter, voorzitter van de Hirondelle Stichting : «Nieuws moet worden beschouwd als alle andere goederen die levensnoodzakelijk zijn voor mensen in conflictsituaties. Daarom moet de neutrale nieuwsberichtgeving wettelijk worden beschermd.