Nieuw beleid is afgestemd op de Unesco-conventie voor de bescherming van cultureel onderwatererfgoed.
Wereldwijd liggen meer dan 3 miljoen wrakken op de bodem van de zee. Daarvan liggen er naar schatting een 280-tal in het Belgisch gedeelte van de Noordzee. Twee derde van deze wrakken dateren uit de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Ze zijn afkomstig van schepen van zo’n 17 verschillende nationaliteiten. Het Belgische aandeel bestaat voornamelijk uit vissersschepen.
Scheepswrakken geven ons als tijdscapsule een beeld van de cultuur en de technologie uit een specifiek moment in de geschiedenis. Daarnaast hebben ze ook een grote ecologische waarde en vormen ze schuiloorden en kraamkamers voor verschillende soorten fauna en flora die bijdragen tot de biodiversiteit van de Noordzee. Bovendien zijn een aantal wrakken ook de zeemansgraven van bemanningsleden die de schipbreuk niet overleefden.
Waardevol erfgoed beschermen
Het is belangrijk dat we waardevolle stukken cultureel erfgoed onder water goed beschermen. Zo kunnen we die herinneringen koesteren en beschermen.
De Unesco-conventie voor de bescherming van cultureel onderwatererfgoed werd in 2014 in Belgische wetgeving omgezet. Op basis van deze regels werden reeds 11 scheepswrakken in het Belgisch deel van de Noordzee erkend als cultureel onderwatererfgoed. Het gaat onder meer om de West-Hinder, de SS Kilmore, de UB-29 en ‘t Vliegend Hert. Op basis van verder onderzoek, ontdekkingen en wetenschappelijk advies werd gewerkt aan een nieuw wettelijk kader om meer cultureel onderwatererfgoed beter te beschermen.
Minister van Noordzee Vincent Van Quickenborne komt met een nieuwe wet die het mogelijk maakt dat alles wat 100 jaar onder water ligt en een cultureel, historisch of archeologisch karakter heeft, vanaf nu automatisch beschouwd wordt als erfgoed. Een expliciete erkenning door de minister is niet meer nodig. Deze wet werd reeds door zijn voorganger Philippe De Backer in 2018 geïnitieerd, maar is door de val van de regering-Michel nooit in voege kunnen treden. De minister stelde de nieuwe plannen voor op 28 februari 2021 in het Nationaal Visserijmuseum van Oostduinkerke.
Aangezien er zich echter in het Belgisch gedeelte van de Noordzee ook recentere wrakken bevinden met een grote historische waarde, bijvoorbeeld uit Wereldoorlog II, wordt nu de mogelijkheid voorzien om ook deze wrakken het statuut te geven van cultureel erfgoed onder water.
Wat houdt de bescherming in?
Wanneer een wrak beschermd is, wordt het zo aangeduid op de officiële zeekaarten. Dan mogen er geen werkzaamheden zoals bijvoorbeeld baggerwerken uitgevoerd worden in de nabijheid van de wraksite zonder voorafgaande toestemming. Zoals nu al het geval is voor alle wrakken, mogen er geen stukken worden bovengehaald door duikers. Daarnaast worden, op basis van wetenschappelijke aanbevelingen, specifieke beschermingsmaatregelen opgelegd zoals een verbod op sleepvissen of het uitwerpen van het anker.
Dit zal gemonitord worden door een samenwerking van DG Scheepvaart, de scheepvaartpolitie, douane en defensie. Zij kunnen rond waardevolle wrakken automatisch verdachte schepen opsporen op de elektronische controlesystemen. Een vaartuig dat zich verdacht gedraagt in de buurt van een wrak kan gericht gecontroleerd worden. Ook het sniffervliegtuig dat de uitstoot op schepen controleert, zal hierop toezien. Wie erfgoed meeneemt van deze site kan voor de strafrechter gebracht worden en loopt kans op boetes die oplopen tot 160.000 euro.
Studie van 55 wrakken
Het voorbije jaar hebben wetenschappers 55 wrakken ouder dan 100 jaar grondig bestudeerd en in beeld gebracht. Deze opdracht werd uitgevoerd door wetenschappers van het Vlaams Instituut voor de Zee en Onroerend Erfgoed. Die bevindingen hebben ze samengebracht in uitvoerige onderzoeksrapporten per wrak.
In deze onderzoeksrapporten worden onder meer de historische gegevens, de conditie en de fauna en flora van het wrak nauwkeurig in kaart gebracht. Ook worden voor elk van deze wrakken aanbevelingen geformuleerd voor de concrete bescherming ervan.
Campagne om onderwatererfgoed te ontsluiten
Begin van de zomer start een campagne over deze ‘geheimen van de Noordzee’. Daarbij zullen de onderzoeksrapporten online beschikbaar worden gemaakt. En er zal ook een digitale kaart uitgewerkt worden waarmee men de wrakken online kan ontdekken en de geschiedenis herbeleven.
Nu het wetenschappelijk onderzoek de wrakken heel nauwkeurig in beeld heeft gebracht, wordt op basis hiervan een tentoonstelling uitgewerkt om deze zomer de geheimen van de Noordzee meer onder de aandacht te brengen.
Daarnaast wordt ook wrakduiken gepromoot. Verschillende duikverenigingen leveren waardevolle bijdragen aan onze kennis over deze wrakken. Zij zullen worden betrokken bij deze campagne.
