Dit jaar richt de Internationale Alfabetiseringsdag de schijnwerpers op alfabetisering als een middel om mensen te leren het heft in eigen handen te nemen en op het belang ervan voor participatie, burgerschap en ontwikkeling. 'Literacy and Empowerment' is ook het thema voor 2009-2010 van het VN Decennium voor Alfabetisering (2003-2012).
Alhoewel de mobiliserende rol van alfabetisering en het belang ervan wereldwijd erkend worden, zijn er nog steeds 776 miljoen ongeletterde volwassenen en gaan er nog steeds 75 miljoen kinderen niet naar school. De rechten en behoeften van deze mensen blijven onvervuld. Alfabetisering is de meest verwaarloosde doelstelling van de Onderwijs voor Allen agenda (Education for All).
Wie zijn deze 776 miljoen ongeletterde volwassenen? In de meeste landen zijn het de meest achtergestelde en gemarginaliseerde bevolkingsgroepen, met een hoog percentage vrouwen en meisjes, inheemse volkeren, taal- en culturele minderheden, nomaden, daklozen en gehandicapten. Er is een sterke correlatie tussen armoede en ongeletterdheid. Vandaar dat leren om het heft in eigen handen te nemen zo belangrijk is. Voor alle vrouwen en mannen die leven zonder fundamentele lees- en schrijfvaardigheden, opent geletterdheid nieuwe deuren met kansen om hun levensstandaard te verbeteren en draagt het bij tot processen van sociale verandering en de bestrijding van armoede.
Maar niettegenstaande de duidelijke bewijzen over hoe alfabetisering individuele levens kan veranderen en sociale ontwikkeling kan bevorderen, bestaan in veel delen van de wereld noch de politieke wil noch de middelen om van de alfabetisering van jongeren en volwassenen een prioriteit te maken. Bijgevolg krijgen zij wiens gebrek aan fundamentele lees-, schrijf- en rekenvaardigheden onbeantwoord blijft - bijna één op zes volwassenen - de boodschap dat hun rechten en verwachtingen niet van tel zijn. Dat is een schandalige situatie gekenmerkt door flagrante onrechtvaardigheid die niet mag blijven duren.
Gelukkig zijn er veel regeringen, organisaties van het middenveld, ondernemingen, gemeenschappen en individuen die zich wel bewust zijn van de voordelen van alfabetisering en die zich engageren om alfabetiseringsprogramma's te ondersteunen. Veel mensen werken anoniem en in alle stilte om anderen te leren lezen, schrijven en rekenen en om het leerproces aan te vatten. De Internationale Alfabetiseringsdag is een gelegenheid om hen te eren en te feliciteren met hun werk en om hen aan te moedigen om hun engagement verder te zetten. Door anderen te scholen en te begeleiden zijn mensen actief op het vlak van alfabetisering - zij het professioneel of vrijwillig - een katalysator voor verandering die een echt verschil maken in het leven van anderen.
Alfabetisering biedt talrijke voordelen. Studies tonen aan dat alfabetisering leidt tot een beter zelfbeeld, tot meer zelfvertrouwen, tot meer assertiviteit en dat het helpt om een gevoel van persoonlijke competentie en onafhankelijkheid op te bouwen evenals een beter bewustzijn over de eigen rechten. Alfabetisering geeft meer autonomie aan een individu, zowel in de context van het gezin als van de samenleving.
Deze voordelen van alfabetisering hebben ook gevolgen voor de samenleving op zijn geheel. Het zelfvertrouwen dat gepaard gaat met geletterdheid bevordert sociale en politieke participatie en is gekoppeld aan verhoogde interesse voor nationale en gemeenschappelijke activiteiten die de houdingen en de gebruiken in de politieke sfeer beïnvloeden. In verschillende en gevarieerde contexten gaf alfabetisering blijk van een uitzonderlijk vermogen om individuen in staat te stellen om meer actief en efficiënt te participeren.
In dit tijdperk van groeiende ongelijkheden biedt alfabetisering niet enkel zelfvertrouwen maar ook kansen voor zij die achtergesteld, gemarginaliseerd of verwaarloosd werden: nieuw-geletterden verwerven de vaardigheden en de capaciteiten om hun inkomen te verbeteren, om een duurzaam levensonderhoud op te bouwen, om deel te nemen aan het publieke debat en ze krijgen toegang tot onderwijs en gezondheidszorg. Alfabetisering is essentieel om te kunnen gebruik maken van politieke, economische en culturele kansen, en dit geldt vooral voor vrouwen voor wie geletterdheid nog een grotere impact heeft op hun leven.
Elk jaar is de Internationale Alfabetiseringsdag een gelegenheid om mensen wereldwijd te mobiliseren voor alfabetisering. Vandaag roep ik regeringen, intergouvernementele organisaties, ontwikkelingspartners, werkgevers, vakbonden en organisaties van het middenveld op om een punt te zetten achter de verwaarlozing van de alfabetisering van jongeren en volwassenen en om er zich meer voor te engageren. Alfabetisering is meer dan lezen en schrijven, het gaat om zelfrespect en menselijke waardigheid, om kansen die hoop geven aan individuen, gezinnen en ganse samenlevingen. Alfabetisering, als integraal onderdeel van het recht op onderwijs, heeft zich keer op keer bewezen als een instrument om mensen het heft in eigen handen te doen nemen. Het is tijd om het recht op onderwijs voor iedereen, ongeacht hun leeftijd, te realiseren in de praktijk.
Koïchiro Matsuura
directeur-generaal UNESCO
8 september 2009
