De beelden van loopgraven in Oekraïne doen velen in Europa terugdenken aan de gruwelijke taferelen die zich een eeuw geleden ook in ons land afspeelden. Dat verleden zindert nog steeds na. Tegelijkertijd inspireert het om ook vandaag, nu er oorlog woedt in Europa, aan vrede te bouwen. Het streven van de Vlaamse Regering om WOI-monumenten en begraafplaatsen te laten erkennen als Unesco-werelderfgoed illustreert dat.
Hoe kan Vlaanderen met deze en andere initiatieven actief bijdragen aan vrede? Het Vlaams Vredesinstituut zocht het uit in een nieuwe studie: “Vlaanderen en vrede in buitenlands beleid” en stelde vast dat Vlaanderen enkele concrete mogelijkheden in handen heeft om aan vrede te bouwen.
Handvaten voor vrede in buitenlands beleid
Duurzaam zelfbeeld als fundament
Een sterk historisch zelfbeeld als vredesnatie is vaak een inspiratie en drijfveer voor ‘vredesnaties’ als Noorwegen, Zweden en Zwitserland om een vredesbeleid uit te stippelen. Bovendien geeft dit hun beleid internationaal ook een zekere geloofwaardigheid. Wat kan Vlaanderen van deze vredesnaties leren? De huidige regering profileert Vlaanderen op internationaal vlak vooral als een handelsgerichte regio en zet in het buitenlands beleid sterk in op economische belangen. Het woord ‘vrede’ komt amper aan bod in het regeerakkoord of de beleidsnota buitenlands beleid voor de periode 2019-2024. We zouden op het eerste zicht kunnen besluiten dat de wens tot erkenning van WOI-sites gedreven wordt door een logica van toerisme en handel. Toch is dit niet het volledige plaatje.
Het Vlaams buitenlands beleid wordt ook geïnspireerd door verschillende waarden als internationale samenwerking (zowel binnen de VN als de EU), de internationale rechtsorde, mensenrechten, gendergelijkheid en duurzame ontwikkeling. Tijdens de eeuwherdenking 2014-2018 werd Vlaanderen nadrukkelijk voorgesteld als vredesregio. De aanvraag tot erkenning van WOI-sites kan hier niet los van gezien worden. De historische oorlogservaring en het zelfbeeld dat daaruit voortvloeide, vormt een inspiratiebron voor Vlaanderen om blijvend in te zetten op het belang van vrede en geweldloosheid, ook op internationaal niveau. Dat Vlaanderen op die manier werkt aan “Nooit meer Oorlog” kan zo ook een sterke geloofwaardigheid krijgen.
Vrede concreet maken voor beleid
Vrede is een te groot en vaag begrip voor de beleidspraktijk. Daarom kan het handig zijn om te werken op basis van enkele meer tastbare insteken of benaderingen van vrede. Zo past het werk van Vlaanderen rond gendergelijkheid in een feministische kijk op vrede. Het constructief samenleven van mensen en groepen kan een vorm van dagelijkse vrede zijn. Het werken aan oplossingen voor de klimaatverandering past dan weer binnen een ecologische benadering van vrede. Vlaanderen heeft bovendien door de jaren heen ook een sterke expertise opgebouwd rond politieke en socio-economische vormen van conflicthantering en sociaal overleg wat een vorm van democratische of ‘agonistische’ vrede genoemd kan worden.
De erkenning van WOI-sites via multilaterale samenwerking binnen Unesco kan op die manier een streven naar multilaterale vrede zijn. Door actief bij te dragen aan samenwerking via internationale en multilaterale instellingen als Unesco bevordert Vlaanderen geweldloze relaties tussen landen en een vreedzame internationale omgeving.
Door de samenhang tussen dergelijke, concrete initiatieven en de plaats en de betekenis van vrede in het beleid te verduidelijken, kan Vlaanderen tot een meer voldragen vredevol buitenlands beleid komen waarmee de waarden, die nu al aangeraakt worden in verschillende beleidsdocumenten, nog krachtiger uitgedragen kunnen worden.
Verschillende bevoegdheden als bouwstenen voor vrede
Elk beleid is maar zo geloofwaardig als de middelen die er tegenover worden gezet. Zo is het ook voor vredesbeleid. Op het vlak van internationale bevoegdheden en middelen zijn er grote verschillen in slagkracht tussen staten en regio’s. Omwille van de Belgische staatsstructuur is Vlaanderen internationaal een buitenbeentje. Zo zijn de deelstaten hier bevoegd voor de internationale dimensies van hun regionale bevoegdheden.
Bovendien bestaat er geen hiërarchie tussen het federale en het deelstatelijke niveau. Dat betekent dat Vlaanderen, ondanks de blijvende uitdagingen van interfederale samenwerking en coördinatie, een sterk eigen buitenlands beleid kan voeren.
Het aantal beleidsbevoegdheden van de deelstaten nam in de voorbije decennia met de opeenvolgende staatshervormingen sterk toe. Daardoor beschikt Vlaanderen vandaag over een heel scala aan bevoegdheden die kunnen dienen als vertrekpunt voor een sterk vredesbeleid dat de oorzaken van conflict wegneemt en bouwt aan vrede. Zo draagt de erkenning van WOI-sites duidelijk bij aan vredeseducatie en het ondersteunen van een cultuur van vrede. Op die manier zet Vlaanderen haar bevoegdheid erfgoed en cultuur in als een bouwsteen voor positieve vrede. Ook andere beleidsdomeinen als onderwijs en wetenschap, economie en sociale economie, handel, milieu en klimaat, welzijn en zorg, landbouw en voedselzekerheid, … kunnen op die manier ingezet worden als bouwstenen voor vrede.
Bouwen aan de vrede van morgen
Op 21 september, de Internationale dag van de vrede, zou de finale beslissing van het Werelderfgoedcomité over de WOI-sites vallen. Een symbolische dag om “Nooit meer Oorlog” ook concreet kracht bij te zetten. Maar het blijft best niet enkel bij symboliek. In een wereld geteisterd door oorlog, conflict en toenemende geopolitieke spanningen is een sterk en concreet vredesbeleid meer dan ooit nodig. Zeker met het oog op de verkiezingen en het Belgisch EU voorzitterschap in 2024 zullen oorlog en vrede een belangrijke rol blijven spelen. Vlaanderen heeft alvast de nodige hefbomen in handen om stap voor stap te bouwen aan vrede.
Merel Selleslach
Over de auteur:
Als onderzoeker bij het Vlaams Vredesinstituut focust Merel Selleslach zich op de overkoepelende onderzoekslijn vrede in het buitenlands beleid. Voor het Vredesinstituut deed ze ervaring op bij Pax Christi Vlaanderen waar ze zich focuste op ontwapening en vredevolle initiatieven voor internationaal conflict.
