‘Vertaling: Van de ene wereld naar de andere’ is het centrale thema in dit nummer van The Unesco Courier. Ondanks alle technologische ontwikkelingen blijven vertalers onmisbaar om ons te laten genieten van de rijkdom van culturele diversiteit.
Vertalen is “bijna hetzelfde zeggen”, aldus de Italiaanse schrijver Umberto Eco. In dit “bijna” ligt een hele wereld besloten. Vertalen is de ander confronteren, het andere, het onbekende. Het is vaak essentieel voor zij die toegang willen tot een universele, meervoudige, diverse cultuur. Het is dan ook geen toeval dat de Volkenbond de kwestie in de jaren dertig van de vorige eeuw ter hand nam en de oprichting van een Index Translationum voor ogen had.
Deze Index, die in 1948 door Unesco werd overgenomen, maakte de eerste telling van vertaalde werken ter wereld mogelijk. Twee jaar later werd het Representatieve Werken programma gelanceerd om meesterwerken uit de wereldliteratuur te vertalen. Unesco's steun voor de publicatie vorig jaar van een lexicon van woorden uit de inheemse talen van Mexico die onvertaalbaar zijn in het Spaans, is een voortzetting van deze inspanningen.
Hoewel hun verdwijning al in de jaren vijftig werd voorspeld, waren er nog nooit zoveel vertalers – meestal vrouwen – als nu. De machines die in de nasleep van de oorlog zijn ontwikkeld, hebben dit achter de schermen beroep niet kunnen overtreffen. Evenmin zijn ze vervangen door digitale vertaaltools, ook al heeft de technologie bijgedragen aan de verandering van het beroep.
Taal is namelijk meer dan alleen een communicatiemiddel. Het is dat, en nog veel meer. Het is wat geschreven of mondelinge werken ervan maken, en draagt bij aan het smeden van wat soms het 'genie van de taal' wordt genoemd, dat de krachtigste applicaties niet kunnen reconstrueren.
Want vertalen is het ondoordachte in de taal ter discussie stellen, de dubbelzinnigheden ervan onder ogen zien, de rijkdom, de hiaten en de betekenisniveaus aan het licht brengen die worden onthuld in de overgang van de ene taal naar de andere. Het betekent ook, door deze confrontatie met de ander, de eigen taal, de eigen cultuur, het zelf in vraag te stellen. Het is daarom essentieel om de vitaliteit van meertaligheid te behouden, zodat iedereen in zijn eigen taal kan spreken en denken. Dit is wat er op het spel staat in het Internationaal Decennium van Inheemse Talen (2022-2032), dat de aandacht vestigt op de kritieke situatie van veel talen die met uitsterven worden bedreigd.
