Naar aanleiding van de Internationale dag van het onderwijs (24 januari) roept Unesco haar lidstaten op om in het onderwijs een dam op te werpen tegen de verspreiding van haatspraak. Ons land zit op dezelfde lijn.
Haatspraak voedt vooroordelen en discriminatie en kan geweld uitlokken en normaliseren. De recente mondiale escalatie ervan, versterkt door het gebruik van sociale media en verergerd door nieuwe en langdurige crises in verschillende regio’s, heeft ernstige gevolgen voor de veiligheid en zekerheid van gemeenschappen over de hele wereld. Unesco roept haar lidstaten op om prioriteit te geven aan onderwijs als instrument voor het bevorderen van samenlevingen die menselijke waardigheid en vrede omarmen.
“De versnelde verspreiding van haatspraak is een bedreiging voor alle gemeenschappen. Onze beste verdediging is onderwijs, dat de kern moet vormen van alle vredesinspanningen. Het is onze collectieve plicht om leerlingen van alle leeftijden in staat te stellen haatspraak te deconstrueren en de basis te leggen voor inclusieve, democratische en mensenrechten respecterende samenlevingen. Om hierin te slagen moeten we leraren die in de frontlinie staan bij het overwinnen van dit fenomeen beter trainen en ondersteunen,” aldus Audrey Azoulay, directeur-generaal van Unesco.
Wijdverspreid fenomeen
Haatspraak en complottheorieën die zich op specifieke gemeenschappen richten en hen tot zondebok maken, worden steeds vaker versterkt op sociale media en andere online platforms. Uit een recent onderzoek van Unesci en Ipsos, uitgevoerd in 16 landen, bleek dat 67% van de internetgebruikers te maken had gehad met online haatspraak en dat 85% zich zorgen maakt over de impact en invloed van desinformatie op hun medeburgers, omdat zij dit als een reële dreiging beschouwen die de samenleving kan destabiliseren.
Na de terroristische aanval van Hamas op Israëlische burgers van 7 oktober 2023 constateerde de Anti-Defamation League een toename van 337% in antisemitische incidenten in de VS, 320% in Duitsland en 961% in Brazilië in vergelijking met het voorgaande jaar; en een stijging van 818% vergeleken met de afgelopen 3 jaar in Nederland. Het in Groot-Brittannië gevestigde Institute for Strategic Dialogue (ISD) constateerde ook een 43-voudige toename in het aantal anti-moslimdiscoursen op YouTube bij een vergelijking van de vier dagen vóór en na de aanval.
Ook bij ons flakkert antisemitisme op. Normaal komen er bij Unia per maand gemiddeld 4 tot 5 meldingen binnen van antisemitisme. Sinds de start van het conflict in Gaza is dat aantal enorm gestegen. Tussen 7 oktober en 7 december heeft het gelijkekansencentrum 91 meldingen gekregen die met dat conflict verband hielden. De meerderheid daarvan (66) was antisemitisch, naast 8 meldingen gericht tegen mensen met een Palestijnse of islamitische achtergrond.
Nieuw coördinatieorgaan ter bestrijding van antisemitisme
Recent lanceerde de federale regering, in samenwerking met de Vlaamse, de Waalse en de Brusselse regering, een nieuw orgaan dat de strijd tegen het antisemitisme doeltreffender moet helpen maken: het Interfederaal Coördinatiemechanisme ter Bestrijding van Antisemitisme. Het bestaat uit de bevoegde ministeriële kabinetten, de Joodse gemeenschap, betrokken administraties, Unia en het Vlaams Mensenrechteninstituut.
De oprichting werd eind 2022 al beslist, lang voor de terreuraanval van Hamas en de reactie van Israël. Die actualiteit, zegt Marie-Colline Leroy, federaal staatssecretaris voor Gelijke Kansen, verhoogde wel de noodzaak en vereist “bijzondere waakzaamheid”. Ze spreekt van een “toename van haatzaaiende taal, ondermijnende stereotypen en discriminatie”. “Antisemitisme effectief bestrijden is een werk van lange adem en gaat ons allemaal aan,” zegt ze. “We moeten dit probleem in zijn geheel aanpakken: met preventie die begint op de schoolbanken, sensibilisering, maatschappelijke dialoog en bestraffing.”
Nieuw standaardinstrument voor onderwijs voor duurzame vrede
Onderwijs biedt meerdere mogelijkheden om de grondoorzaken van haatspraak aan te pakken en leerlingen van alle leeftijden bewust te maken van de vormen en gevolgen ervan, zowel online als offline. Leerlingen moeten leren om haat en onrechtvaardigheid te herkennen en erop te reageren, om de waarde van diversiteit en mensenrechten te respecteren en om het verschil te kennen tussen haatspraak en vrijheid van meningsuiting.
Met dit doel heeft de Algemene Conferentie van Unesco onlangs haar Aanbeveling over onderwijs voor vrede, mensenrechten en duurzame ontwikkeling herzien. Het is het enige mondiale instrument voor het vaststellen van normen dat uiteenzet hoe onderwijs duurzame vrede tot stand kan brengen en de menselijke ontwikkeling kan bevorderen. Dit instrument zal de komende decennia de onderwijssystemen en het beleid vormgeven, van wetten en beleid tot de ontwikkeling van curricula, onderwijspraktijken, leeromgevingen en beoordelingen.
In 2023 publiceerde Unesco het handboek ‘Addressing hate speech through education’ om besluitvormers te helpen hun beleid op dit gebied te versterken.
